Taboe Talk: Menstruatie, Religie en Uitsluiting

Door de geschiedenis heen hebben enkele van de grote religies vrouwen op de één of andere manier uitgesloten van religieuze ruimtes wanneer ze menstrueren, en dit gehecht aan het begrip 'onreinheid'.[1] Onlangs keek ik op Netflix naar een documentaire over de stigmatisering van menstruatie in India. In de documentaire is er een jonge hindoeïstische vrouw genaamd Sneha die de tempel bezoekt en hetzelfde punt van verwarring aan de orde stelt als ik heb gehad: “De godin tot wie we bidden is een vrouw net als wij. Ik ben het niet eens met de regel dat we de tempel niet mogen betreden als we menstrueren."[2] Deze documentaire inspireerde me om mijn eerste blog over menstruatie en religie te schrijven. De stigmatisering van menstruatie overstijgt elke cultuur, religie, geografie en sociaaleconomische achtergrond en brengt vrouwen over de hele wereld nog steeds in verwarring.

De twee uitsluitingen waarmee ik ben opgegroeid zijn: het niet mogen betreden van de tempel en niet mogen deelnemen aan religieuze ceremonies. Sommige van mijn islamitische vriendinnen geven aan dat ze tijdens Ramadan niet mogen vasten. Voor veel vrouwen zijn vormen van uitsluiting echter niet beperkt tot religieuze gelegenheden. In verschillende culturen is het voor vrouwen niet toegestaan om te koken, te baden, hun man aan te raken, voor planten te zorgen, en soms wordt zelfs verwacht dat ze gedurende hun menstruatie buiten het huis wonen. [3] Vrouwen zijn praktisch beperkt in hun sociale leven. Waarom? Omdat men gelooft dat alleen kwade dingen voortkomen uit een menstruerende vrouw, d.w.z. het voedsel bederft, een man wordt impotent en planten sterven af. De fysieke functie van een vrouw wordt dus gekoppeld aan kwaadaardigheid.

Waarom wordt het in verband gebracht met onreinheid?

In een vergelijkende studie over menstruatie in het hindoeïsme en het judaïsme, stelt Cohen (2020) dat menstruatie in beide religies wordt opgevat als onderdeel van een groter onzuiverheidssysteem dat de grenzen van identiteit en gemeenschap definieert.[4] In het hindoeïsme bijvoorbeeld, beschrijft de Manu Smriti, een heilige Dharmische literatuur, 12 onzuiverheden van het lichaam, waaronder bloed, sperma, urine, tranen en zweet. De dharmische literatuur behandelt menstruatie als een inherente onzuiverheid van een vrouw. Op basis hiervan schrijft de literatuur normatief gedrag voor tussen mannen en vrouwen. Dit houdt in dat mannen geen menstruerende vrouw mogen aanraken, voedsel mogen eten dat gekookt is door een menstruerende vrouw en niet mogen praten met een menstruerende vrouw. Als een man dit volgt, dan wordt zijn wijsheid en levensverwachting positief beïnvloed. De geschriften zijn geschreven vanuit het idee dat de zuiverheid van mannen kan worden beïnvloed door hun interactie met menstruerende vrouwen. Wanneer onreinheid uit de religieuze context wordt gehaald, beweert Cohen (2020) dat het concept van ‘onzuiverheid’ en de bijbehorende voorschriften vaak worden gelinkt aan ‘traditionele praktijken’, ‘mythen en ‘religieus bijgeloof’ die alleen voor menstruatie lijken te gelden. Zoals vele historische en religieuze praktijken die uit hun oorspronkelijke betekenis en doel worden gehaald, is het zo een framing dat de uitsluiting van vrouwen vergoelijkt, onbetwist en taboe laat.

Hedendaagse praktijken

Uit eigen ervaring heb ik gemerkt dat menstruatietaboes situaties teweegbrengen waarin vrouwen zich ongemakkelijk, beschaamd en verward voelen over de vage grenzen tussen privé en publiek. De situaties leggen de kwesties bloot die te maken hebben met genderongelijkheid, hiërarchie en machtsverdeling. Een vrouw vertelde me bijvoorbeeld dat een priester aan haar vroeg of ze “schoon” zou zijn tijdens een religieuze ceremonie. Dit is op veel gebieden problematisch. Ten eerste wordt menstruatie verondersteld een privéaangelegenheid te zijn, maar een vrouw is verplicht de priester te informeren over haar menstruatie. Op deze manier wordt het een publieke aangelegenheid, die de posities van machthebbers en machtelozen onthult. Evenals, wanneer een vrouw niet helpt met de voorbereidingen voor een religieuze ceremonie, dan zal de familie afleiden dat ze menstrueert. Dit plaatst vrouwen in een positie van schaamte, omdat ze geen invloed hebben over of de kwestie privé blijft. Ik vind het interessant dat vrouwen in zo een situatie dingen zullen zeggen als 'ik kan niet helpen', terwijl ze in werkelijkheid wel kunnen helpen, maar ze gewoonweg niet mogen. Ten tweede door expliciet te stellen dat een vrouw ‘schoon’ kan zijn, betekent dit impliciet dat een vrouw vies kan zijn. Het lichaam van een vrouw kan dus in een staat van zuiverheid of onzuiverheid verkeren. Ten derde wijst de gebeurtenis op de ongelijke dynamiek tussen mannen en vrouwen, omdat mannen te allen tijde puur en rein zijn. Zoals we hebben gezien, beschouwt de Dharmische literatuur mannelijke lichaamsvloeistoffen als onzuiver, maar in de wereld van vandaag zijn mannen zich hiervan niet bewust. Voor zover ik heb ervaren, krijgen alleen vrouwen de instructie om niet deel te nemen aan religieuze activiteiten. Een man wordt in zijn leven nergens van uitgesloten.

Hoe zijn we op dit punt beland?

Er zijn meerdere redenen voor het gebrek aan kennis over het concept onzuiverheid. Ten eerste zijn menstruatie en het voortplantingssysteem taboeonderwerpen. Iedereen weet dat ze bestaan, maar niemand praat er vrijuit over, vooral niet in religieuze instellingen. Ten tweede worden religieuze geschriften voornamelijk door mannen geschreven en gepredikt. Het vrouwelijke perspectief en de interpretatie van de geschriften door vrouwen ontbreken. Als gevolg hiervan geeft de literatuur het perspectief van mannen over menstruatie weer en volgens hun interpretatie wordt het beschouwd als iets om bang voor te zijn. Ten slotte, aangezien tradities blindelings worden doorgegeven en Sanskriet gebrekkig wordt begrepen, vertrouwen mensen op de leringen van priesters en accepteren ze dingen zoals ze zijn. Taboeonderwerpen, zoals menstruatie leven als het ware hun eigen bestaan in stilte, maar er worden wel degelijk consequenties aan verbonden voor vrouwen.

Mijn gedachten

Ik vind het concept onzuiverheid dubieus, omdat menstruatie een natuurlijk proces is en de vitaliteit van het vrouwenlichaam aangeeft. Het maakt deel uit van het voortplantingssysteem en zonder dit zou de geboorte van nieuw leven niet mogelijk zijn. De uitsluiting van vrouwen in sociale en religieuze activiteiten zonder de juiste uitleg of het aanspreken van mannen volgens dezelfde zuiverheidsnormen gaat voor mij een stap te ver. Dergelijke praktijken leiden alleen maar tot onevenwichtige genderverhoudingen. Het laatste dat vrouwen nodig hebben tijdens hun menstruatie, is uitgesloten worden. In plaats daarvan zouden ze tijdens deze dagen moeten worden ondersteund. Het zou de beslissing van een vrouw moeten zijn om te delen met wie ze wil dat ze menstrueert. Op dezelfde manier moet het haar eigen keuze zijn om niet deel te nemen aan religieuze ceremonies, als ze zich niet lekker voelt. Het is ongepast als het haar van buitenaf wordt opgelegd. Met de toegenomen aandacht voor gendergelijkheid, moet er meer aandacht komen voor de inclusie van vrouwen in de discussies over religie. Ik verwacht dat dit een onderwerp is dat vrouwen zal blijven verwarren, daarom moeten dergelijke discriminerende praktijken openlijk en weloverwogen worden aangepakt in religieuze gemeenschappen. 


[1] Bhartiya, A. (2013). Menstruation, religion and society. International Journal of Social Science and Humanity3(6), 523.

[2] Netflix. (2020). Period. End of Sentence.

[3] Guterman, M.A., Mehta, P., & Gibbs, M. (2007). Menstrual Taboos Among Major Religions.

[4] Cohen I. (2020) Menstruation and Religion: Developing a Critical Menstrual Studies Approach. In: Bobel C., Winkler I.T., Fahs B., Hasson K.A., Kissling E.A., Roberts TA. (eds) The Palgrave Handbook of Critical Menstruation Studies. Palgrave Macmillan, Singapore.

Wie moet dit nog meer lezen? Deel!

4 reacties op “Taboo Talk: Menstruation, Religion, and Exclusion”

  1. Such a daring and complex subject, still so nicely and beautifully written. I really do agree with your thoughts and conclusion. This is the first step by writing and creating awareness about these issues. We might have a long way to go yet, but someone’s gotta take the first step. Kudos Shakila!

    1. Thank you Cher for taking the time to comment. Glad you liked it. In case you have any topic suggestions, please free to send me an e-mail. Your input is appreciated.

  2. I would like to add something here. Not being a woman and not being religious in any way I do not have first-hand experience with the topic of menstruation being ‘impure’. However, I do believe that these “rituals” come from an ancient period of female oppression. In the past thousands of years, in all areas of the world, the physically stronger sex has found ways to create rules to stimulate the illusion of the so-called “male supremacy” throughout the ages. Although this obviously is nonsence, many religions and cults have adopted these “facts” in such a way that it is part of the way we raise our children. After men successfully did this to women, white people did this to people of colour and made racism the next chapter we should be embarrased about in our modern day history.
    Thank you so much for sharing your thoughts, I’m looking forward to reading your next subjects. Well done Shakila!!

    1. Thanks for sharing your perspective, Frank. I have to say that female oppression might only be part of the reason. It also has to do with practicalities surrounding menstruation. In ancient times, women did not have the hygiene products that we have today. It was easier for them to stay at home or near home. Unfortunately, this restriction has been woven into a rule that excludes women. By openly discussing it now, we can get rid of these old-fashioned narratives that do not serve humanity. 😉

Laat een reactie achter aan Shakila Reactie annuleren

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

nl_NLNL