Door de geschiedenis heen is er veel gezegd over het vrouwelijk lichaam - van hoe het eruit moet zien en gekleed moet zijn tot wie het recht heeft om ernaar te kijken of het aan te raken, en onder welke omstandigheden. Deze voorschriften dwingen niet alleen bepaald gedrag bij vrouwen af, maar koppelen ook hun waarde aan hun lichaam. Sociale wetenschappers hebben gender onderzocht als een sociale constructie. Gender verwijst in hun studies naar de typische kenmerken van en onderscheid tussen mannen en vrouwen. Dit omvat normen, gedragingen en rollen die verband houden met vrouw of man zijn (Kaliyath 2016). De perceptie van gender varieert tussen culturen en verandert in de loop van de tijd. Deze post richt zich op hoe normen, gedragingen en rollen die door de geschiedenis heen met vrouwen werden geassocieerd, werden gebruikt om controle over vrouwen uit te oefenen en, in het bijzonder, hoe ze hedendaagse Indiase klassieke danseressen beïnvloeden.
Kathak — een van de acht vormen van Indiase klassieke dans, bekend om gracieuze handbewegingen, expressief gebruik van ogen en mimetische sequenties, razendsnel voetenwerk en snelle draaien — begon als een religieuze vertelmethode in de vroege middeleeuwen in Noord-India (Kothari 1989; Leurder 2011; Leurder 2012). Vedische verhalenvertellers of Kathakars reisde van plaats naar plaats om legendarische verhalen over te brengen, vooral over het leven van Heer Krishna (Shah 1998). Dit genre werd beïnvloed door de Bhakti beweging, de trend van theïstische devotie (Stoltenberg 2019). Wat aanvankelijk begon als een religieuze verhalende dansvorm, veranderde in een dansvorm die tijdens het Mughal-tijdperk in courts werd uitgevoerd. Danseressen, ook wel genoemd nachnis/tawayifs, vermaakte het mannelijke publiek zonder verwijzing naar religieuze of spirituele verhalen (Arora & Mitra 2017; Shah 1998). De hofvorm van Kathak legde de nadruk op verleidelijke bewegingen en uitdrukkingen die werden gedanst op romantische Urdu-poëzie, meestal gezongen door de danseres zelf. Shah (1998) stelt dat:
"Terwijl Kathak, gedanst door de mannen in de tempels of in koninklijke hoven, werd beschouwd als 'klassiek', 'hoge kunst', en Kathaks als dansers werden geprezen door zowel de royalty als de samenleving, tawayifs, goed opgeleid in zang, dans , en poëzie, werden verbannen naar de "lage kunst" en sociaal verbannen als vrouwen met een lage moraal." (Shah 1998: 15)
Kort na het Mughal-tijdperk werd India in de 18e eeuw gekoloniseerd door de Britten. De Britten ontmoedigden alle klassieke dansvormen uitgevoerd door vrouwen omdat ze hen als promiscue beschouwden (Walker 2012). De Indiase klassieke dansgeschiedenis laat zien hoe macht en controle over het vrouwelijk lichaam en daarmee over de vrouw werd uitgeoefend. Danseressen werden voortdurend gezien als minder dan mannen, hun talent werd afgewezen, gebruikt voor het plezier van mannen en gekoppeld aan een lage waarde en een lage plaats in de samenleving. Deze normen werden opgesteld door mannen die bepaalden hoe vrouwen zich moesten gedragen om gezien te worden als een vrouw van hoge waarde. En ook al leven we nu in een maatschappij waarin al deze zaken geen rol meer lijken te spelen, niets is minder waar.
Genderwetenschappers introduceerden het concept van 'lichaamspolitiek' om de tweedeling van man en vrouw te bestuderen. Lichaamspolitiek houdt in dat "het menselijk lichaam zelf een politiek ingeschreven entiteit is, zijn fysiologie en morfologie gevormd door geschiedenissen en praktijken van insluiting en controle" (Bordo 1993: 21). Veel van deze theorieën zijn gebaseerd op Foucaults geschriften over macht en kennis en de productie van subjectiviteit. Zijn werk richt zich op het idee dat kennis altijd een uitoefening van macht is en macht altijd een functie van kennis (Foucault 1980). Veel genderstudies hebben zijn theorie overgenomen om te bestuderen hoe 'vrouw' discursief is geconstrueerd als inferieur maar ook bedreigend voor de man (Bailey 2002; Kruks 2018; McNay 1991). Dit resulteerde in een voortdurende behoefte aan inperking en controle (King 2004). Controle van sociale controle verwijst in deze context naar "de autoriteit en macht om vrouwen te sturen, te bevelen en te weerhouden om eenzijdige beslissingen over hun leven te kunnen nemen" (Chanana 2001: 42).
De productie van kennis op vrijwel elk vakgebied is in handen van mannen. Als gevolg hiervan hadden mannen macht vanwege de kennisproductie over vrouwen. In die kennisproductie zijn vrouwen afgemeten en beoordeeld aan de hand van de norm van mannen. De man vertegenwoordigt “de actieve, sterke en morele helft van een menselijk geheel” (Bailey 1993: 9). Elke afwijking van mannelijke standaardmerken werd als inferieur beschouwd. King (2004) betoogt dat het idee van mannen en vrouwen als tegenpolen ook wordt weerspiegeld in gepolariseerde categorieën, zoals geest/lichaam, cultuur/natuur en geest/materie. Ze legt verder uit dat:
“De man is geest en vertegenwoordigt cultuur: het rationele, verenigde, denkende subject; de vrouw is het lichaam en vertegenwoordigt de natuur: irrationeel, emotioneel en gedreven door instinct. De geest/cultuur/man moet dit mogelijk onhandelbare lichaam/de natuur/de vrouw beheersen door de toepassing van kennis en wilskracht” (King 2004: 31). Het vrouwelijk lichaam is herhaaldelijk beschouwd als iets dat in bedwang moet worden gehouden, omdat het in de eerste plaats een voortplantingslichaam is. Dit is wat we nu kennen als de objectificatietheorie. Deze theorie van Fredrickson & Roberts (1997) suggereert dat veel vrouwen seksueel geobjectiveerd worden en behandeld worden als een object dat gewaardeerd moet worden voor gebruik door anderen. Objectivering houdt in dat het lichaam of de lichaamsdelen van een vrouw worden geselecteerd en gescheiden van haar als persoon. Ze wordt in de eerste plaats gezien als een fysiek object van mannelijk seksueel verlangen (Bartky, 1990). Bijgevolg is dat vrouwen worden beoordeeld op hun fysieke uiterlijk en dat wordt geassocieerd met de waarde van een vrouw. Het dragen van onthullende kleding als vrouw betekent bijvoorbeeld dat ze een gemakkelijke deugd is.
Hoe zien we deze redenering terug in de huidige maatschappij?
Dance Gurus Dansdocenten die al heel lang in de dansindustrie zitten, hebben met veel obstakels te maken gehad. De lengte van een topje of rok kan aanleiding geven tot verhitte discussies over wat gepast is voor een meisje/vrouw om te laten zien. De taille, benen en schouders kunnen worden gezien als lichaamsdelen die bedekt moeten worden. Veel blootstelling kan ertoe leiden dat ouders hun dochters niet toestaan op het podium op te treden. Dansdocenten hebben ook gezien dat sommige ouders hun dochters verbieden te dansen zodra ze in de puberteit komen en vrouwelijke vormen beginnen te ontwikkelen. Daarnaast hebben ze ervaren dat wanneer oudere meisjes trouwen, ze niet meer mogen dansen omdat hun man of schoonfamilie het niet gepast vindt. Een getrouwde vrouw wordt verondersteld zich te concentreren op haar huwelijksleven en mag geen tijd "verspillen" aan haar eigen passies. Bovendien hoort een getrouwde vrouw niet op een podium waar andere mannen naar haar kunnen kijken. Deze geprojecteerde overtuigingen over danseressen zijn niet alleen tot hen beperkt; dansdocenten worden zelf ook beoordeeld door anderen en krijgen kritiek omdat ze bijvoorbeeld dansen met los haar (Ghiraw, R.S., persoonlijke communicatie, 2021).
Blijkbaar is het nog steeds onmogelijk om het vrouwelijk lichaam te scheiden van de voortplantingsfunctie. Net als de vrouwelijke Kathak-artiesten die in de courts dansten en wier talenten over het hoofd werden gezien, zijn danseressen tegenwoordig nog steeds gereduceerd tot hun lichaam. Mannelijke Kathak-artiesten daarentegen worden beloond voor hun talent, ondersteund in hun danscarrière en nooit gekoppeld aan hun voortplantingsfunctie op een manier die leidt tot discussies over welke lichaamsdelen ze moeten bedekken. De tweedeling van man en vrouw zoals die vroeger was, is niet veel veranderd. Het draait om het idee dat mannen hun verlangens niet kunnen beheersen en dat vrouwen daartegen beschermd moeten worden. Dit resulteert in het beheersen van vrouwen in hun gedrag, fysieke verschijning en leven - waardoor ze machteloos blijven en zich altijd aanpassen aan de mening van anderen. Het talent, de passie, de kennis, de talloze oefenuren en de toewijding van danseressen worden genegeerd.
Het wegwuiven van talent en de passie van meisjes en vrouwen vanwege hun vrouwelijk lichaam is zeer problematisch. Het doet geen recht aan hun talent, noch aan de kunstvorm van Indiase klassieke dans, aangezien het veel meer is dan entertainment. Het kost jaren van oefening, pijn, frustratie en bestuderen van muziek en religieuze geschriften en de geschiedenis van Indiase klassieke dans om een bekwame en goede geïnformeerde danseres te worden. Voor veel vrouwen is Indiase klassieke dans ook een manier om te verbinden met religie en spiritualiteit. Dans brengt bovenal vreugde en plezier. Het zorgt ervoor dat vrouwen zich kunnen verbinden met elkaar en het vrouw zijn kunnen vieren. Daarnaast vergroot het het zelfrespect en zelfvertrouwen van de danseres. Het wordt tijd om op een andere manier te kijken naar het vrouwelijk lichaam.
"Indiase klassieke muziek en dans zijn niet alleen voor amusement - ze zijn ontworpen om je bewustzijn te verhogen." - Sadhguru
Arora, K., & Mitra, S. (2017). Kathak: As Employed by Sanjay Leela Bhansali in Three Key Works.
Bailey, M. E. (2002). Foucauldian feminism: Contesting bodies, sexuality and identity (pp. 109-132). Routledge.
Bailey, M. E. (1993) ‘Foucauldian Feminism Contesting bodies, sexuality and identity’ in
Ramazanoglu, Caroline (ed.) Up Against Foucault: Explorations of some tensions between Foucault and feminism Routledge: London
Bartky, S. L. (1990). Femininity and domination: Studies in the phenomenology of oppression. New York, NY: Routledge.
Bordo, S. (1993) Unbearable Weight: Feminism, Western Culture and the Body University of California Press: California
Chanana, K. (2001). Hinduism and Female Sexuality: Social Control and Education of Girls in India. Sociological Bulletin, 50(1), 37-63.
Fredrickson, B. L., & Roberts, T. (1997). Objectification theory: Toward understanding women’s lived experiences and mental health risks. Psychology of Women Quarterly, 21, 173-206.
Foucault, Michel, and Colin Gordon. Power/knowledge: Selected Interviews and Other Writings, 1972-1977. New York: Pantheon Books, 1980. Print.
Ghiraw, R.S., personal communication, (27th of February 2021).
Kaliyath, S. (2016). Gender as a social construct. Qualitative Research on Illness, Wellbeing and Self-Growth: Contemporary Indian Perspectives, 362.
King, A. (2004). The prisoner of gender: Foucault and the disciplining of the female body. Journal of International Women’s Studies, 5(2), 29-39. Kothari, S. (1989). Kathak, Indian classical dance art. Abhinav Publications.
Kruks, S. (2018). 2. Panopticism and Shame: Foucault, Beauvoir, and Feminism. In Retrieving Experience (pp. 52-76). Cornell University Press.
McNay, L. (1991). The Foucauldian body and the exclusion of experience. Hypatia, 6(3), 125-139.
Shah, P. (1998). Transcending gender in the performance of Kathak. Dance Research Journal, 30(2), 2-17.
Szymanski, D. M., Moffitt, L. B., & Carr, E. R. (2011). Sexual objectification of women: Advances to theory and research 1ψ7. The Counseling Psychologist, 39(1), 6-38.
Walker, M. (2011). Bells of Change: Kathak Dance, Women and Modernity in India by Pallabi Chakravorty, Kathaka: The Tradition: Fusion and Diffusion by Ranjana Srivastava Bells of Change: Kathak Dance, Women and Modernity in India Chakravorty Pallabi Seagull Books, Calcutta Kathaka: The Tradition: Fusion and Diffusion Srivastava Ranjana D. K. Printworld (P) Ltd. , New Delhi. Dance Research Journal, 43(1), 105–107. https://doi.org/10.5406/danceresearchj.43.1.0105
Walker, M. (2012). Courtesans and Choreographers: e (Re) Placement of Women in the History of Kathak Dance. In Dance Matters (pp. 299-320). Routledge India.
Photo by Saksham Gangwar on Unsplash
NL 
EN